"Esperanto: Learning and Using the International Language" Leciono Sep

Gramatiko

1. How much / How many
1. Kiom ("What quantity")
1. Kiom tio kostas? (How much does that cost?)
2. Jen dek pomoj. Kiom vi dezieras? (Here are ten apples. How many do you want?)
2. Stating quantities:
1. Multaj viroj
2. La tuta kuko
3. dek du ovoj
4. duona horo
3. Measurement construction
1. funto da kafo (a pound of coffee)
2. glaso da akvo (a glass of water)
3. peco da seka pano (a piece of dry bread)
4. multe da terpomoj (a lot of potatoes)
5. kelke da ovoj (a few eggs)
6. pli da tempo (more time)
4. Kiom is itself an adverb, use da after it too
1. Kiom da tempo? (How much time?)
2. Kiom da viroj? (How many men?)
3. Kiom da sukero vi volas? (How much sugar do you want?)
5. da used for indefinite, el used for out of a group
1. Kelkaj el iliaj ovoj estas malbonaj. (Several of their eggs are bad).
2. Ses el la viroj parolas angle. (Six of the men speak English)
6. When discussing a part of something, use de
1. Jen duono de la kuko (Here's half of the cake)
2. Donu al mi pecon de via pano (Give me a piece of your bread).
7. When a phrase showing quantity recieves the action of the verb, gets -n
1. Li acxetis kilogramon da terpomoj (He bought a kilo of potatoes).
2. Kiu - which (with a noun) or who (without a noun)
1. Kiu volas helpi min (Who wants to help me)
2. Al kiu urbo ni flugas (Which city are we flying to)
3. Iu - some/any (with a noun) or someone/anyone (without a noun)
1. Cxu iu estas tie (Is someone there)
2. Mi legis pri gxi en iu libro (I read about it in some book)
4. Table of Correlatives
1. I - Ia (some kind of), ial (for some reason), iam (sometime, anytime, ever), ie (somewhere, anywhere, in some place), iel (somehow, in some way), ies (someone's, anyone's), io (something, anything), iom (some quantity, somewhat), iu (someone/somebody OR some/any)
2. Ki - Kia (what kind of), Kial (why / for what reason), kiam (when), kie (where), kiel (how / in what manner), kies (Whose / which one's), Kio (what), kiom (what quantity), Kiu (who OR which)
3. Ti - tia (that kind of), tial (for that reason), tiam (then, at that time), tie (there / in that place), tiel (that way, like that), ties (that one's), tio (that), tiom (that quantity), tiu (that person OR that one)
4. Cxi - cxia (every kind of), cxial (for every reason), cxiam (always / at all times), cxie (everywhere), cxiel (in every way), cxies (everyone's / everybody's), cxio (everything, all), cxiom (the whole quantity), cxiu (everyone / everybody)
5. Neni - nenia (no kind of), nenial (for no reason), neniam (not ever), nenie (nowhere), neniel (in no way), nenies (no one's), nenio (nothing), neniom (not a bit, no quantity), neniu (no one)
5. A word of caution on what / which
1. When associated with a noun, need to use kiu
1. Kio estas tio (what is that)
2. Kiu lernejo estas tio (Which school is that)
2. Don't mix up that (thing) with that (one)
1. Tio estas bela domo (that is a pretty house)
2. Tio domo estas bela (that house is pretty)
3. Donu al mi tion (give me that)
4. Donu al mi tiun libron (give me that book)
3. These notes go even if the noun is implied:
1. Kiu domo estas tiu? (Which house is that)
2. El liaj multaj libroj, tiu estas la plej bona. (Of his many books, that is the best one)
6. Iu/Tiu and Ia/Kia must be plural if referring to more than one thing:
1. Ni cxiuj iris al vendejo (We all went to the store)
2. Tiuj, kiuj ne mangxis, venu kun mi (Those who haven't eaten, come with me)
3. Pri kiaj radoj vi parols (what kind of wheels are you talking about)
7. Io-Kio does NOT take plural ending
1. Kio estas tiuj ajxoj, tie? (What are those things there?)
2. Tio estas miaj kofroj (Those are my suitcases)
3. Cxu tio estis vi, kiu fais (Was that you who fell down)
8. All correlatives ending in vowels that -n when required
1. Kion vi volas (what do you want) - nenion (Nothing)
2. Kien li iras (Where is he going) - nenien (nowhere)
3. Kiun ili esperas vidi (Who do they hope to see) - cxiun (everyone)
4. Kiajn robojn sxi acxetis (What kind of dresses did she buy) - tiajn cxi (this kind)
9. More compound sentences
1. So far discussed using ke (that)
1. Li diris, ke sxi estas malsana (He said, that she is sick)
2. If "inside" part is yes-or-no type thing, can use cxu
1. Li demandis, cxu sxi estas malsana (He asked, whether she is sick)
3. Can use corrleatives
1. La junulo ekkuris, kiam la policanoj venis (The youth began to run, when the police came)
2. Mi ne komprenas, kial vi ne iras hejmen. (I don't understand, why you don't go home)
3. La viro, kiun vi vidis, estas mia patro (The man, who you saw, is my father - in English it could also be: The man you saw is my father)
10. Conditional
1. Basic examples:
1. Se mi estus ricxa, mi flugus al Parizo (If I were rich, I'd fly to Paris)
2. Ho, se mi nur havus iomete pli da tempo (Oh, if I only have a little bit more time)
2. Difference in tone
1. Se la prezidanto vokus, sciigu min tuj (If the president should call, let me know right away) - here it is not likely the president will call
2. Se la prezidanto vokos, sciigu min tuj (If the president calls, let me know right away) - here it is likely the president will call
11. -uj- = makes something a receptacle or container
1. mono (money) - monujo (purse/wallet)
2. frida (cold/frigid) - fridujo (refrigerator)
3. sukero (sugar) - sukerujo (sugar bowl)
4. kofro (trunk / suitcase) - kofrujo (trunk of a car)
5. benzino (gasoline) - benzinujo (gas tank)
6. cindro (ash) - cindrujo (ash tray)
12. -ar- = makes a complete collection of things
1. arbo (tree) - arbaro (forest)
2. monto (mountain) - montaro (mountain range)
3. boato (boat) - boataro (fleet of boats)
4. homo (human) - homaro (humankind)
5. vorto (word) - vortaro (dictionary / vocabulary)
13. Sentence buiding with po
1. po = when preceeding a number, shows that the number applies to each of two or more things individually (means like apiece, at the rate of, or for)
2. Sxi donis al la knaboj po tri pomoj (She gave the bous three apples apiece)
3. Oni vendas kafon po du dolaroj por funto (They're selling coffee for $2 a pound)
4. Karlo veturis po 75 mejloj hore (Karlo was driving at 75 miles per hour)
14. d

Vortolisto

akvo - water
alia - other / another / else
arbo - tree
bati - to hit / to beat
bezoni - to need
botelo - bottle
cendo - cent
Cxieloj! - Heavens!
dauxre - continually
dece - decently / properly
do - so / then
dolcxajxoj - candy / sweets
donace - as a gift
ekkuri - to start running
en/iri - to go in
en/veni - to come in
for - away / gone
for/iri - to go away
funto - pound
glaso - glass / tumbler
gxis - until
kelkaj - a few
kofro - suitcase / trunk
kosti - to cost
krimo - crime
krimulo - criminal
kuk/eto - cupcake
kulpigi - to blame
kuri - to run
lada - tin
lakto - milk
leciono - lesson
ligi - to tie
listo - list
mejlo - mile
mono - money
nek - nor
nombro - number
ovo - egg
pano - bread
peco - piece
per - by means of / with
pli/alt/igxi - to get higher
pomo - apple
por unu dolaro - one dollar's worth
povi - to be able (mi povas = I can)
prezo - price
pro - on account of / for
rabi - to rob
rabisto - robber
resti - to reamin / to stay / to be left
ricxa - rich
sci/igi - to advise / to let know
seka - dry
sercxi - to search
servi - to serve
skatolo - box
sukero - sugar
super/vendejo - supermarket
sxnuro - cord
terpomo - potato
trans - across
trovebla - findable
voki - to call
vorto - word

Dialogo

Sinjoro Ballard (B) - Bonan tagon al vi, Sinjorino Miller! Kiel mi povas servi vin hodiaux?
Sinjorino Miller (M) - Bonan tagon, Sinjoro Ballard. Mi havas longan liston tie cxi. Unue, mi bezonas du kilogramojn da terpomoj. Kiom ili kostas?
B - Po sesdek cendoj por kilogramo.
M - Aj! Kiel la prezoj dauxre plialtigxas. Nu, donu por unu dolaro. Donu al mi ankaux dek-duon da ovoj. Kaj botelon da lakto.
B - Tre bone. Kaj mi havas iujn vere belajn pomojn hodiaux. Cxu vi dezieras kelkajn?
Georgo (G) - Donu por du dolaroj, ankaux skatolon da kuketoj, ankaux tiun grandan skatolon da dolcxajxoj, ankaux-
M - Suficxe, Georgo! Ni ne bezonas pomojn, nek kuketojn, nek dolcxajxojn. Kondutu pli dece, aux mi sendos vin hejmen.
B - Ne kulpigu la knabon, Sinjorino Miller. Permesu min doni po unu pomo al vi donace. Mi vidas, ke nur kelkaj restas.
M - Nu, multajn dankojn, Sinjoro Ballard. kion vi diras, Georgo?
G - Cxu mi povas havi ankaux la kuketojn?
B - (Ridas) Tio memorigas min. Cxu vi auxdis pri la krimo, kiu jxus okazis cxe la supervendejo trans la strato?
M - Cxieloj! Kia krimo?
B - Iu juna rabisto eniris kaj volis preni ilian tutan monon. Sed policano envenis gxuste tiam, kaj la junulo ekkuris. Oni sercxas lin cxie, sed gxis nun li estas nenie trovebla.
G - Cxu vi scias, kion mi farus se li venus cxi tien?
B - Ne, Georgo, kion vi farus, do?
G - Mi batus lin sur la kapo per unu el tiuj cxi ladaj skatoloj, tiam mi ligus lin per iom da sxnuro, tiam mi vokus la policon.
B - Jes, mi kredas, ke vi tion farus. Gxuste pro tio, mi volas doni al vi ion alian. Jen. Prenu la kuketojn.
M - Nu, Georgo, kion vi diras al tio?
G - Cxu mi povas havi ankaux la dolcxajxojn?